Herkese merhaba. Bu yazıyı kaleme alarak bize Menenjit ile mücadelemizde destek olan saygıdeğer Uzm. Dr. İkbal Durak'a teşekkürlerimizi sunarız.
Menenjit enfeksiyonu, beyin ve sinir sistemini saran zarın iltihabı demektir. Bu enfeksiyonlar, tüm dünyada halen ciddiyetini koruyan enfeksiyon hastalıkları arasında yer almaktadır. Her yıl dünyada 1.2 milyon enfeksiyon olgusu, 135 bin ölüm ve tüm tedavilere rağmen hastalık sonrası yaşayan kişilerde ise %5-30 oranında ciddi sakatlıklara yol açmaktadır. Bu sakatlıklar, işitme-görme kayıpları, nöbet geçirme, zeka geriliği, uzuv kayıpları şeklinde olabilmektedir. Menenjite birçok mikroorganizma neden olmaktadır. Neisseria Menengitidis dediğimiz meningokok grubu bakteri çocukluk çağında en sık menenjit yapan üç bakteriden biridir. Diğer iki bakteri, rutin çocukluk çağı aşılama takvimimizde uygulanan aşılar içinde bulunmakta ve çocuklarımıza uygulanmaktadır. Yıllar içinde Neisseria Meningitidis’e karşı geliştirilen aşılar sayesinde, menenjit, günümüzde aşı ile önlenebilen enfeksiyöz hastalıklarından biri hâline gelmiştir.
Aşı ile önlenebilir önemli bir enfeksiyon etkeninden bahsederken, kimler aşılanmalı, hangi yaş grubu aşılanmalı, rutin aşılama programına girmeli mi? Bu sorular da cevaplanması gereken sorular arasındadır. Çünkü bazı Avrupa ülkelerinde rutin aşılama programında meningokok aşıları da yerini almıştır.
ABD Amerika Birleşik Devletleri Aşı Uygulamaları Danışma Kurulunun (ACIP) meningokok aşı önerileri şöyledir:
· 11-18 yaş arası gençler
· İnvazif meningokok hastalığı (Menenjit) açısından risk altındaki ≥2 ay üstü bireyler
Bunlar:
• Dalağa sahip olmama ya da fonksiyonel olmayan dalak varlığı ya da kompleman eksikliği olan ≥2 ay üstü bireyler,
•Aşısız ya da eksik aşılı kişilerin yoğun olarak bulunduğu askeri kışla, yatılı okul gibi kurumlarda bulunanlar,
• Mesleki maruziyet riski olan mikrobiyologlar
• Meningokok hastalığının yaygın olarak göründüğü bölgede ikamet edecek ya da bu bölgelere uzun süreli seyahat edecek olan ≥9 ay üstü bireyler risk grubundadır ve aşılanmalıdır, önerisinde bulunuyor.
Ancak her ülkede hastalığın görülme sıklığı, meningokok bakterisinin çeşidi, sık görüldüğü yaş aralığı değişebileceğinden istatistiksel verilere göre aşılama yapmaya karar vermelidir.
Sadece yukarda bahsettiğimiz risk gruplarının aşılandığını düşünelim. Yapılan araştırmalarda hastalığa yakalanan kişilerin sadece %3’ünün yukardaki risk faktörlerine sahip olduğu görülmüş. Yani hastalığı geçiren %97’lik grup risk faktörü olmaksızın hastalığa yakalanmış.
Bu durumda aşıyı sadece risk grubuna yapmak yeterli olmayacaktır.
Araştırmalar hastalığın %75’inin 5 yaş altında, hatta bunların da büyük çoğunluğunun 1 yaş altında olduğunu gösteriyor. Yani hastalık 1 yaşın altında çok daha fazla görülüyor. Bu yüzden aşılamaya başlayabilecek en erken yaşta başlanması gerekiyor.
Hangi tip aşıyı yapmalıyız?
Meningokok etkeninin kapsül yapısına göre 23’ten fazla alt grubu mevcut. İnsanlarda enfeksiyon yapan en önemli alt tipler A, B, C, W ve Y tipleridir. Bu alt tiplere yönelik geliştirilmiş aşılar ruhsatlı olarak ülkemizde de mevcuttur.
Meningokok Aşıları
Meningokok aşıları yapılarına göre kapsül polisakkaritlerinin saflaştırılması ile oluşturulmuş polisakkarit aşı ve kapsül polisakkaritinin çeşitli proteinlere bağlanması sonucu oluşturulan konjuge aşı biçimindedir.
Ülkemizde ruhsatlı olarak kullanılan menenjit aşıları;
A, C, W-135, Y serotiplerini içeren kuadrivalan aşılar Menactra (Sanofi-Pasteur), Menveo (GSK) ve Nimenrix (Pfizer), B serotipini içeren Bexsero (GSK)’dur.
MenACWY-D (Menactra®)
Meningokok serogrup A, C, Y ve W kapsül polisakkaritleri difteri toksoidine konjuge edilmiştir. Adjuvan ya da koruyucu içermemektedir, kas içine uygulanmaktadır. MenACWY-D; 2005 yılında FDA(ABD gıda,ilaç, tıbbi ürün onay kurumu) tarafından onaylanmış, 2011 yılında MenACWY-D için dokuz aylıktan itibaren uygulamaya onay vermiştir. Bu onay ile birlikte, meningokok enfeksiyonlarının en sık görüldüğü küçük çocuklar için aşılama olanağı doğmuş, aynı zamanda konjuge aşıların tercih edilme nedeni olan iki yaşından önce kullanma ve taşıyıcılıktan korunma konusunda avantaj sağlanmıştır. Aşı, dokuzuncu ayda uygulandığında üç ay sonrasında ikinci doz uygulaması önerilmektedir. 24 aydan sonra tek doz uygulanması yeterli olmaktadır.
MenACWY-CRM (Menveo)
Meningokok serogrup A, C, Y ve W kapsül oligosakkaritlerinin non-toksik difteri proteinine bağlanmasıyla elde edilmiştir. 2010 yılı Şubat ayında FDA tarafından 11-55 yaş arasında tek doz uygulama için onaylanmıştır. 2011 yılı Ocak ayında FDA Menveo’nun kullanım yaşını 2-55 yaş olarak düzenlemiştir. Bunun yanında EMEA (Avrupa İlaç Ajansı) onayı 11 yaşından büyük kişilerde uygulanabileceği şeklinde olup, özellikle 55 yaşın üzerinde de uygulanabilmektedir. 2013 yılında FDA Menveo’nun iki ay üzeri bebeklerde kullanılabileceğini belirtmiştir. Ülkemizde de risk grubuna bakılmaksızın 2 aydan itibaren uygulanması onaylanmıştır. Aşılama önerisi;
2 aylık bebekler; 2., 4., 6. ve 12. aylarda 4 doz
7-23 aylık bebekler; 2. doz 12 ay ve üzerinde ve ilk dozdan en az 3 ay sonra olacak şekilde, 2 doz
2-10 yaş; tek doz uygulanır. Menenjit enfeksiyonu açısından yüksek riskin devam ettiği 2-5 yaş arası çocuklara, ilk dozdan 2 ay sonra 2. bir doz yapılabilir.
11-55 yaş arası genç ve erişkinlere tek doz uygulanır.
En sık bildirilen lokal yan etki ağrı, sistemik yan etki ise yorgunluk ve baş ağrısı olarak raporlanmıştır.
MenACWY-TT (Nimenrix)
MenACWY-TT, meningokok A, C, W135 ve Y serogruplarının tetanoz toksoid ile konjuge edilmesi ile elde edilmiştir.
MenACWY-TT, EMEA tarafından Nisan 2012’de onaylanmış olup, aşının Türkiye dâhil Avrupa’da 12 aydan büyük çocuk ve erişkinlerde tek doz kas içine uygulanması önerilmektedir. EMEA 2016 yılında MenACWY- TT’nin iki aydan büyük bebeklere uygulanabilirliğini onaylamıştır. Ülkemizde Şubat 2018'den itibaren Nimenrix aşısı 6. haftadan itibaren uygulanabilmektedir.
MenACWY-TT ile aşılama sonrası küçük çocuklarda sersemlik, huzursuzluk ve iştah kaybı gibi yan etkiler gözlemlenmiştir. Daha büyük çocuklarda ise ateş, yorgunluk, baş ağrısı ve mide-bağırsak yan etkileri bildirilmiştir.
Meningokok B Aşıları
4CMenB Aşısı (Bexsero)
2013 yılı başında ruhsat almış, global kullanıma uygun ilk meningokok B aşısıdır. Gen teknolojisi ile üretilmiş bir aşıdır. Adjuvan olarak alüminyum hidroksit kullanılmıştır.
ABD’de henüz onaylanmamış olan aşı Avrupa Aşı Komitesi tarafından 2013 yılının başında ruhsat almıştır. Mart 2014 tarihinde 4CMenB Meningokok B aşısının 2 aydan itibaren 2., 4. ve 12. ayda 3 doz şeklinde tüm infantlara uygulanmak üzere İngiltere Ulusal Aşı programına alınması kararlaştırılmıştır ve 7 yıldır da uygulanmaya devam edilmektedir.
Ülkemizde önerilen doz şeması;
2-5 aylık bebekler için, 3 doz aşıyı (doz araları en az 1 ay olmalıdır) takiben 12-23 ay arası bir rapel (hatırlatıcı) doz şeklindedir.
6-11 aylık aşılanmamış bebekler için 2 doz aşıyı (Doz araları en az 2 ay olmalıdır) takiben 12 aydan sonra bir rapel dozu (primer dozlar ile rapel doz arası en az 2 ay olmalıdır)
12-23 aylık bebeklerde ise aralarında en az 2 ay olacak şekilde 2 doz aşı uygulandıktan sonra primer seri ile arasında en az 12-23 ay süre bırakılarak bir doz rapel aşı uygulanır
2-10 yaş arası çocuklara ise aralarında en az 2 ay olacak şekilde 2 doz aşı uygulanır. Rapel doz gerekliliği bildirilmemiştir
10 yaş üstü genç ve erişkinlerde ise aralarında en az 1 ay olacak şekilde 2 doz aşı uygulanması önerilir.
Ülkemizde, İngiltere ulusal aşı programındaki doz uygulama önerilerine göre aşıyı uygulayan merkezler de mevcuttur.
En sık rastlanan istenmeyen etki geçici lokal reaksiyonlar olup, yaştan bağımsızdır. Bunlar lokal ağrı, kızarıklık ve aşı yerinde sertlik şeklindedir. Sistemik reaksiyonlar arasında ise özellikle 2 yaş altı çocuklarda görülen ateş, huzursuzluk ve uykuya eğilim ilk sıralarda yer almaktadır. Bu yaş grubuna, ateşin sıklığını ve ciddiyetini azalttığı için, aşı yapılmasını takiben rutin parasetamol uygulaması önerilebilir.
Bu aşılardan hangisini veya hangilerini yaptıracağımız konusuna açıklık getirelim.
Ülkemizde yapılan çalışmalar, yıllara göre meningokok etkenlerinin değiştiğini göstermektedir.
Bu tablodan da anlaşılacağı gibi yıllar içinde enfeksiyon etkeni olan meningokok serogrupları değişebileceğinden, hem A,C,W,Y grubunu içeren aşıyı, hem sadece B grubunu içeren aşıyı yaptırmak korunmayı arttırmada çok daha etkili olacaktır.
Sağlıkla kalın.
Yazar Hakkında
Adım İkbal Durak. 1979 yılı Aydın-Söke doğumluyum. Tıp fakültesini Trabzon Karadeniz Teknik Üniversitesi’nde, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları ihtisasımı İzmir Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde tamamladım. Karaman’da devlet hizmet yükümlülüğümü yerine getirdikten sonra Elazığ’da Medical Park Hastanesi’nde çalıştım. 5 yıldır İzmir Egepol Hastanesi’nde Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları hekimi olarak çalışmaya devam ediyorum. Evliyim, 12 yaşında ve 8 yaşında iki oğlum var.