Anahtar Bilgiler
Meningokoksal menenjit, beyin ve spinal kordun üzerini saran ince katmanın ciddi bir enfeksiyonun bakteriyel formudur.
Meningokoksal menenjit yüksek ölüm oranına (tedavi eksikliğinde %50) ve sıklığa (%10’dan fazla) sahiptir. Erken antibiyotik tedavisi hayat kurtarmada ve hastalık sonrası komplikasyonları azaltmada en önemli basamaktır.
Meningokoksal menenjit dünyanın her yerinde görülebilir ancak en sık görülen bölge “Sahra Altı Afrika” da olan Menenjit Kuşağı’dır. (Senegal’in batısından Etiyopya’nın doğusuna) Bu bölgeden hâlâ yıllık 30.000 vaka rapor edilmektedir.
Serogrup spesifik aşılar, hastalık ve salgına karşı korunma amacıyla kullanılmaktadır.
2010’dan beri meningokoksal A tipine karşı kitlesel olarak yürütülen aşılama programının sonucu olarak A serogrubunun dağılımında ciddi azalma görülmüştür.
Meningokoksal menenjit, beyin ve spinal kordun üzerini saran ince katmanın ciddi bir enfeksiyonun bakteriyel formudur.
Meningokoksal menenjit yüksek ölüm oranına (tedavi eksikliğinde %50) ve sıklığa (%10’dan fazla) sahiptir. Erken antibiyotik tedavisi hayat kurtarmada ve hastalık sonrası komplikasyonları azaltmada en önemli basamaktır.
Meningokoksal menenjit dünyanın her yerinde görülebilir ancak en sık görülen bölge “Sahra Altı Afrika” da olan Menenjit Kuşağı’dır. (Senegal’in batısından Etiyopya’nın doğusuna) Bu bölgeden hâlâ yıllık 30.000 vaka rapor edilmektedir.
Serogrup spesifik aşılar, hastalık ve salgına karşı korunma amacıyla kullanılmaktadır.
2010’dan beri meningokoksal A tipine karşı kitlesel olarak yürütülen aşılama programının sonucu olarak A serogrubunun dağılımında ciddi azalma görülmüştür.
Bakteri, mantar veya virüsler gibi çeşitli organizmalar menenjit oluşturabilir. Meningokoksal menenjit , menenjitin bakteriyel bir biçimi olan, beyin membranını etkileyen meninkslerin ciddi bir enfeksiyonudur. Tedavi edilmezse ciddi beyin hasarlarına veya %50 oranında ölüme sebep olabilmektedir.
Neisseria Meningitidis bakterisi sebebiyle oluşan Meningokoksal menenjit, büyük salgınlara sebep olma olasılığından ötürü özel bir öneme sahiptir. N.meningitides’in 12 tipinden 6’sı epidemiktir. (Serogrup A,B,C,W,X,Y)
Meningokoksal menenjit geniş alanlarda gözlemlenir. Hastalık herhangi bir yaşa etki edebilir ancak çoğunlukla bebekleri, okul öncesi çocukları ve genç insanları etkiler.
Coğrafi dağılım ve epidemi potansiyeli serogruba göre değişkenlik gösterir. Manny göksel hastalıkların en çok görüldüğü yer sub Sahra Afrikası olarak bilinen Menenjit Kuşağı’dır. Aralıktan Hazirana kadar toz rüzgârları, soğuk geceler ve üst solunum yolu enfeksiyonları nazofaringeal mukozaya zarar verir ve Meningokoksal hastalıklara yakalanma riskini arttırır. Aynı zamanda N.Meningitidis’in geçişi çok kalabalık evlerde olmaktan dolayı da kolaylaşabilir. Bu faktörlerin birleşimi kuru sezonda menenjit kuşağında neden bir büyük pandemilerin oluştuğunu açıklayabilir.
YAYILIM
Neisseria meningitidis sadece insanları enfekte eder. Bakteri, insandan insana damlacıklar yoluyla veya boğaz salgıları taşıyıcıları tarafından geçer. Sigara içme, kısa ve uzun temaslar -öpüşme hapşırma öksürme veya taşıyıcı ile yakın temas içerisinde bulunma- hastalığın yayılmasını hızlandırır. Yayılma özellikle toplu etkinliklerde fazlalaşır. (Örneğin yıllık hac mevsimi)
Bakteri boğazda taşınabilir ve bazen bedenin savunmasını aşırı yorarak bakterinin kan yoluyla beyine hücum etmesine olanak sağlayabilir. %1 ila %10’luk bir kesimin bu bakterileri herhangi bir zamanda boğazlarında taşıdığına inanılmaktadır. Dolayısıyla taşıyıcı oranı epidemi sırasında çok daha fazla olabilir.
SEMPTOMLAR
Ortalama inkübasyon süresi dört gündür fakat iki ila on gün içerisinde de olabilir. En yaygın belirtiler ense sertliği, yüksek ateş, ışığa hassasiyet, bilinç bulanıklığı, baş ağrıdı ve kusmadır. Ek olarak bebeklerde bıngıldak şişmesi de yaygın görülen durumlardandır. Daha az görülen fakat daha ciddi olan belirti ise Meningokoksal sepsistir. Sepsis, hemorajik kaşıntı ve akciğer yetmezliği ile karakterizedir. Hastalık tanısı konulduğunda erken ve yeterli bir tedavi yapılmasına karşın hastaların %8 ila %15 arası ölmektedir -genellikle semptomların ortaya çıkışından 24 veya 48 saat içerisinde- Eğer tedavi edilmezse meningokoksal menenjit vakalarının %50'si ölümcüldür ve hastaların yüzde 10-20 kadarı beyin hasarı, duyma kaybı yaşayabilir.
TEŞHİS
Meningokoksal menenjitin anlık teşhisi klinik inceleme ile ve spinal sıvının incelendiği lumbar punkturla yapılabilir. Bakteri bazen spinal sıvı incelemesinde mikroskopla görülebilir. Tanı, bakterinin kesin türünün öğrenilmesi amacıyla PCR testinin yapılması ile desteklenir. Bakteri türünün ve serogrubunun öğrenilmesi gerekli tedavinin yapılması için kritik öneme sahiptir.
KONTROL
Vaka belirlenmesinden araştırmasına ve laboratuvar incelemesine kadar kontrol ve gözlem yapılması meningokoksal menenjit için önemlidir. Ana görevlerden bazıları şunlardır:
Vakaların belirlenmesi ve doğrulanması.
İnsidans trendlerinin görüntülenmesi (Yayılım ve meningokoksal serogruplarının evrimi)
Hastalığa bağlı ölüm sayısının tahmin edilmesi.
Antibiyotik direnci profilinin izlenmesi.
Spesifik serogrupların dağılımlarının dolaşımlarının ve evriminin izlenmesi.
Menenjit kontrol stratejilerinin ve koruyucu aşı programlarının etkilerinin tahmin edilmesi.
TEDAVİ
Hastalık potansiyel olarak ölümcüldür ve medikal acil durum olarak izlenmelidir. Hastaneye veya sağlık kuruluşuna danışma gereklidir. Hastanın izolasyonu salgın durumu haricinde çok da gerekli değildir.
Uygun antibiyotik tedavisinin olabildiğince erken başlatılması gerekmektedir. Lumbar Punktur’u takiben tedaviye başlanması önemlidir. Lumbar Punktur öncesinde tedaviye başlanması hastalığı tetkik etmek için gerekli olan kültürün alınmasını zorlaştırabilir. Yine de teşhisin doğrulanması kesinlikle tedaviyi geciktirmemelidir.
Bir takım antibiyotikler enfeksiyonu tedavi edebilmektedir. Bunların arasında penisilin,amfisilin ve ceftriaxone bulunmaktadır. Afrika'daki epidemi durumlarında sağlık hizmeti limitli olduğu için antibiyotik tercihi ceftriaxone yönünde olmaktadır.
KORUNMA
Aşılama
Meningokoksal hastalıklara karşı kullanılan lisanslı aşılar 40 yıldan fazla süredir erişime açıktır. Zamanla aşının ulaşılabilirliği ve koruyuculuğu hakkında büyük gelişmeler olmuştur ancak bu zamana kadar evrensel bir meningokoksal hastalık aşısı geliştirilememiştir. Aşılar serogruplara spesifiktir ve farklı koruma sürelerine göre değişkenlik gösterirler.
Kullanıma açık üç tip aşı bulunmaktadır:
Çoğunlukla Afrika'daki epidemi durumlarında kullanılan polisakkarit aşılar:
İki yaşından önce etkili değildirler.
Üç yıllık korumaya sahiptir ancak sürü bağışıklığı sağlamaz.
Rutin bağışıklık ve koruyucu aşı programlarında kullanılan karma aşılar:
Uzun süreli bağışıklık sağlarlar. Taşıyıcılığı önler ve sürü bağışıklığını başlatırlar.
Bir yaşından itibaren uygulanabilirler.
N. Meningitidis’e karşı kullanılan protein bazlı aşılar
2. Kemoprofilaksi (Kimyasal Bazlı Korunma)
Yakın temaslar için antibiyotik profilaksisi uygun bir şekilde verildiğinde geçiş riskini azaltmaktadır.
Afrika menenjit kuşağı dışında, kemoprofilaksi ev içerisindeki yakın temaslarda kullanım için tavsiye edilmektedir.
Menenjit kuşağında da sadece epidemik durumların dışında kullanımı tavsiye edilmektedir.
Ciprofloxacin bunun için seçilebilir. Alternatif olarak ceftriaxone’da kullanılmaktadır.
Global toplum sağlığı cevabı – en son yapılan meningokoksal A karma aşı girişiminin Afrika’daki başarısı WHO; epidemik hazırlık, korunma ve salgın kontrolü konularında çeşitli stratrejiler geliştirmektedir. Hazırlık, gözetim ve takibe odaklıdır. Bunlara vaka belirlenmesi, araştırma ve laboratuvar doğrulaması dahildir. Korunma farklı yaş gruplarına aşılamayı kapsamaktadır. Epidemik cevap ise uygun vaka yönetimini ve hastalığa henüz aşılanmamış kitleleri aşılamayı kapsar. Afrika'daki menenjit epidemileri genel halk sağlığı açısından büyük bir yer kaplamaktadır. Aralık 2010’da Afrika’da yeni bir meningokoksal A karma aşısı kullanıma girdi. 1 ile 29 yaş aralığındaki kişileri kapsayan bu yeni çalışma sonucunda Kasım 2017 itibariyle 21 Afrika kuşağı ülkesinde 280 milyondan fazla insan aşılanmıştır. Bu yazı menenjit.org için WHO’nun asıl yazısına olabildiğince sadık kalınmaya çalışılarak Türkçeye çevrilmiştir. Çeviri sahibinden izin alınması zorunludur.